VAI TRÒ CỦA GIÁO DỤC PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ ĐỐI VỚI TRẺ MẦM NON

Vai trò của ngôn ngữ đối với sự phát triển của trẻ mầm non
Giáo dục ngôn ngữ ảnh hưởng đến tất cả mọi hoạt động phát triển của trẻ, đặc biệt là trong giao tiếp, lĩnh hội tri thức phát triển tư duy, trí tuệ và đạo đức.
Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp, kết nối
Ngôn ngữ – hệ thống tín hiệu đặc biệt chính là thành tựu lớn nhất của loài người. Nhờ có ngôn ngữ, con người có thể trao đổi với nhau, ghi lại lịch sử, truyền cho nhau nghe những kinh nghiệm của mình. Đối với trẻ em, giáo dục phát triển ngôn ngữ giúp trẻ giao tiếp với người lớn, nói ra mình muốn gì để tìm kiếm sự giúp đỡ, thấu hiểu các con.
Giáo dục ngôn ngữ giúp phát triển tư duy của trẻ ngay từ nhỏ
Trẻ trong độ tuổi mầm non vô cùng hiếu động và tò mò về thế giới xung quanh. Các con không ngừng đặt ra câu hỏi và nhờ có ngôn ngữ những thắc mắc của trẻ được giải đáp, có kiến thức về thế giới, sáng tạo và tích cực hơn. Khi trẻ quan sát thế giới xung quanh mình, người lớn cần giải thích cho trẻ hiểu về những thứ trẻ đang nhìn thấy, nếu chỉ nhìn trẻ sẽ không phát triển được tư duy, với nhiều sự vật và hiện tượng không biết cách phân biệt. Dưới sự hướng dẫn của người lớn bằng ngôn ngữ, trẻ sẽ làm theo từ đó dần hình thành tư duy và tư duy này sẽ đi theo trẻ suốt cuộc đời.
Ngôn ngữ hỗ trợ giáo dục đạo đức
Hãy thử tưởng tượng, nếu không có ngôn ngữ các bố mẹ sẽ dạy dỗ con cái của mình về những hành vi nên và không nên làm bằng cách nào? Chúng ta có thể thấy rằng, với sự hỗ trợ của ngôn ngữ, bố mẹ dễ dàng truyền đạt, hướng dẫn con về những quy tắc và chuẩn mực xã hội. Bên cạnh đó, ngôn ngữ còn đóng vai trò quan trọng để trẻ phát triển những khả năng về cảm thụ nghệ thuật, tính thẩm mỹ.
Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển ngôn ngữ của trẻ
Cá nhân
Khả năng ngôn ngữ của mỗi đứa trẻ hoàn toàn khác nhau, khi bắt đầu tiếp xúc với tiếng Việt, có trẻ sẽ cố gắng bắt chước, lặp lại từ và cụm từ vừa học, có trẻ chỉ giữ im lặng. Đây là những biểu hiện hoàn toàn bình thường của trẻ, điều quan trọng là chúng ta không bỏ mặc trẻ, liên tục khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động học và chơi để rèn luyện ngôn ngữ.
Môi trường sống
Ngày nay, trẻ sống trong môi trường có sự xuất hiện của rất nhiều thiết bị điện tử hiện đại như điện thoại thông minh, ipad, tivi,… cùng với sự bận rộn của các bố mẹ, sẽ khiến trẻ bị hạn chế trong phát triển ngôn ngữ. Bởi phần lớn thời gian trẻ sống trong không gian hẹp, bầu bạn với các thiết bị điện tử, ít giao tiếp và tương tác với thế giới bên ngoài. Bên cạnh đó, môi trường giáo dục mầm non rất quan trọng, nhà trường có vai trò xác định kỹ năng ngôn ngữ của mỗi đứa trẻ và lên kế hoạch phát triển phù hợp cho từng cá nhân.
Biện pháp giáo dục phát triển ngôn ngữ cho trẻ
Trẻ nhỏ đã bắt đầu học ngôn ngữ từ khi trong bụng mẹ, trong từng giai đoạn phát triển sẽ dần dần hình thành hệ thống ngôn ngữ từ đơn giản đến phức tạp. Sự phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non trong 6 năm đầu đời đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách, tư duy của trẻ.
Giai đoạn từ 12 tháng đến 3 tuổi hình thành cơ bản kỹ năng tiền ngôn ngữ
Trong giai đoạn từ 18 đến 36 tháng tuổi, trẻ nhỏ đã có thể nghe hiểu và làm theo những mệnh lệnh quen thuộc. Đây cũng là giai đoạn đầu tiên con bập bẹ tập nói các cụm từ đơn giản và biết gọi tên những thứ gần gũi với mình. Chính vì thế, ba mẹ thường thấy ở khối nhà trẻ của trường mầm non, các cô bắt đầu dạy trẻ tập nói, tham gia hoạt động góc, ca hát theo nhạc,…
Dạy trẻ tập nói
Ở trẻ nhỏ dưới 3 tuổi, con rất thích nói chuyện và là một bậc thầy “bắt chước”, chính vì thế khi cô dạy trẻ tập nói những từ đơn giản bằng cách cho con nhắc lại theo cô hay xem hình ảnh mô tả, con sẽ học rất nhanh.
Đặc biệt với phương pháp Dạy học dự án, bé sẽ ghi nhớ sâu sắc các từ mô tả tên gọi, đặc điểm của những vật thể liên quan đến dự án bởi con được nhìn thấy trực quan và tự mình chạm, sờ vào để cảm nhận. Chẳng hạn như khi học dự án “Kẹo”, con sẽ nói lặp lại theo cô các từ “kẹo”, “ngọt”, “màu đỏ”,…. trong quá trình tham gia các hoạt động “Trang trí kẹo que”, “Trò chuyện về tên gọi, đặc điểm màu sắc của các loại kẹo”,…
Tổ chức hoạt động góc
Với đặc điểm trẻ thường xuyên nói chuyện một mình, thích nói chuyện với đồ chơi và bắt chước làm người lớn, tại các trường mầm non thường có các góc hoạt động với đồ vật, góc bế em nhằm cho trẻ phát huy sở thích của mình, kích thích khả năng ngôn ngữ của trẻ nhỏ.
Tham gia các hoạt động nghệ thuật
Các hoạt động nghệ thuật ở trường mầm non thông thường là ca hát; nghe kể chuyện hay đọc thơ, ca dao, vè,….Điều đó sẽ giúp kích thích não bộ, rèn luyện khả năng nghe và phát âm của trẻ nhỏ.
Bên cạnh đó, khi tham gia vào hoạt động sáng tạo nghệ thuật như vẽ tranh, tạo hình, trẻ sẽ được thể hiện suy nghĩ của mình thông qua ngôn ngữ hình vẽ.
Cho trẻ học tập ngoài lớp
Song song với các hoạt động trên lớp, các cô thường dẫn trẻ tham quan khuôn viên trường hay tổ chức những chuyến thực địa, dã ngoại. Đó là cơ hội để giáo viên giới thiệu những kiến thức xung quanh cuộc sống của con và cũng tạo điều kiện làm phong phú thêm vốn từ.
Giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi phát triển mạnh mẽ ngôn ngữ giao tiếp và khả năng tư duy ngôn ngữ
Ở giai đoạn này, ngôn ngữ của trẻ mầm non bắt đầu có những bước phát triển vượt bậc về từ vựng, con có thể làm chủ được ngôn ngữ hiểu, ngôn ngữ nói và khả năng tư duy, vận dụng giao tiếp có hiệu quả bằng vốn từ đã có. Từ đây, giáo viên có thể đưa ra những hoạt động tạo điều kiện cho trẻ được thể hiện kỹ năng ngôn ngữ giao tiếp bằng nhiều hình thức như làm việc nhóm, tham gia góc đóng vai,….
Giao tiếp nhiều hơn với mọi người
Với vốn từ đa dạng và phong phú, trẻ bắt đầu phát triển mạnh mẽ khả năng tư duy ngôn ngữ, thể hiện qua việc nghe hiểu và trả lời câu hỏi trọn vẹn ý nghĩ của mình. Ở trường học, các con được tạo điều kiện giao tiếp với mọi người xung quanh, đây là cách dạy trẻ giao tiếp tự tin và sử dụng ngôn từ đúng cách.
Khi trò truyện với trẻ thường xuyên, con quen tâm sự, giải bày mong muốn với cô. Dần dần cô trò hiểu nhau hơn và trở thành người bạn. Quá trình này cũng sẽ giúp giáo viên hiểu hơn những suy nghĩ của bé.
Rèn luyện kỹ năng tiền đọc viết
Bắt đầu từ 3 tuổi, khả năng ngôn ngữ của trẻ phát triển mạnh ở 4 kỹ năng: nghe – nói – đọc – viết. Ở bé 3 tuổi, con nhận biết hình ảnh kí hiệu chữ viết và biết dùng bút sao chép, tô đồ theo cách của con; cô có thể cho trẻ viết bằng nhiều cách trên các chất liệu khác nhau giúp trẻ ghi nhớ lâu hơn và nắm rõ trình tự viết chữ.  
Từ 4 – 6 tuổi, trẻ sẽ được làm quen đọc viết theo khả năng của mình. Con được rèn luyện kỹ năng đọc viết đầy đủ các kí tự chữ cái, tự đọc và viết câu chữ hoàn chỉnh.
Hoạt động nhóm cùng nhau
Khi tham gia làm việc nhóm, trẻ có cơ hội nói lên suy nghĩ của mình, đưa ra giải pháp. Bên cạnh đó, các bé còn học được kỹ năng thương lượng, thuyết phục; giúp phát triển mạnh mẽ khả năng tư duy ngôn ngữ.
Ngoài các hoạt động học tập, tham gia góc đóng vai cũng là hình thức cho trẻ hoạt động nhóm cùng nhau. Khi đó sẽ tạo điều kiện cho bé được giao tiếp với bạn trong các tình huống thực tế. Chẳng hạn khi con trở thành bác sĩ, con sẽ hỏi bạn bệnh như thế nào, bạn nên chăm sóc sức khỏe ra sao,… Điều đó không chỉ tạo sự thích thú cho trẻ giao tiếp mà còn dạy cách xử lý tình huống, biết quan tâm đến người khác cùng nhiều bài học khác.
Show and tell – con thỏa sức thể hiện bản thân
Đây là hoạt động tạo cơ hội cho bé học cách diễn đạt và thực hành việc nói đầy đủ cả câu. Bé có thể tự tin đứng trước mọi người trình bày về một đề tài nào đó. Bên cạnh đó, con có thể tương tác bằng cách trả lời câu hỏi do các bạn khác đặt ra và lắng nghe, cảm nhận về bài thuyết trình của bạn.
Hoạt động này sẽ giúp con rèn luyện khả năng trình bày, miêu tả; dần dần cải thiện kỹ năng lập luận, bảo vệ ý kiến của mình.
Tham gia hoạt động kích thích phát triển tư duy
Những suy nghĩ tư duy, kiến thức trong đầu sẽ được trẻ thể hiện thông qua việc sử dụng ngôn ngữ . Ví dụ như ở hoạt động thiết kế ngôi nhà trước gió bão, trẻ con sẽ tư duy rằng đất nặn có tính chất kết dính gần giống như xi-măng giúp nối các tấm bìa lại với nhau thật chắn chắc và chúng thể hiện điều đó thông qua việc tạo hình, chứng minh bằng thí nghiệm cho mô hình nhà trước quạt gió.